Μία δειγματοληψία στον βυθό του λιμανιού της Ερμούπολης στα τέλη του 2019, που κατέγραψε ιδιαίτερα αυξημένες τιμές βαρέων μετάλλων, επέτεινε τη διαχρονική ανησυχία για την ενδεχόμενη ρύπανση που προκαλεί η λειτουργεία του Νεωρίου Σύρου μέσα στον αστικό ιστό της πόλης και αποτέλεσε  το έναυσμα για την ίδρυση του Παρατηρητηρίου Ποιότητας Περιβάλλοντος Σύρου (ΠΠΠΣ) από μια αυθόρμητη πρωτοβουλία πολιτών, με κύριο στόχο να συζητηθεί ανοιχτά στην τοπική κοινωνία η απειλή προς το φυσικό περιβάλλον και τη δημόσια υγεία και να αναζητηθούν οι βέλτιστες λύσεις.

Στις αρχές του 2020, απαντώντας στη Βουλή εκ μέρους τής Κυβέρνησης της ΝΔ σε ερώτηση του Κρίτωνα Αρσένη (ΜέΡΑ25), ο Κ. Χατζηδάκης, τότε Υπουργός Περιβάλλοντος, αναγνώρισε τα ευρήματα της δειγματοληψίας ως ιδιαιτέρως ανησυχητικά και εξήγγειλε τη διενέργεια εκτεταμένης μελέτης υπό την εποπτεία του Υπουργείου Περιβάλλοντος, σε συνεργασία με τον Δήμο Σύρου Ερμούπολης, την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου και το Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ).

Σχεδόν έναν χρόνο μετά, καθώς δεν είχε υπάρξει καμία εξέλιξη, το ΠΠΠΣ υπέβαλε αναφορά στον Υπουργό Περιβάλλοντος, τον Δήμαρχο Σύρου Ερμούπολης, τον Περιφεριάρχη και στους τοπικούς βουλευτές, ρωτώντας γιατί δεν προχωρά η μελέτη και εκφράζοντας παράλληλα την ανησυχία του για τα πολύ συχνά ρυπαντικά περιστατικά στον αέρα και τη θαλάσσια περιοχή του λιμανιού. Για την αναφορά αυτή, στις αρχές του 2021, ασκήθηκε αγωγή από τον όμιλο ONEX Shipyards, που διαχειρίζεται το Ναυπηγείο Σύρου (και πρόσφατα του παραχωρήθηκε και το Ναυπηγείο Ελευσίνας), που αξίωνε αποζημίωση ύψους ενός εκατομμυρίου (€1.000.000) ευρώ, για «συκοφαντική δυσφήμιση, ηθική βλάβη και διαφυγόντα κέρδη», επιχειρώντας να εκφοβίσει και να φιμώσει το ΠΠΠΣ για να αποτρέψει τη διάδοση των ανησυχητικών ευρημάτων σχετικά με τη ρύπανση στο λιμάνι και τις πιθανές πηγές της.

Λίγο μετά, για ραδιοφωνική συνέντευξη που έδωσα για να δημοσιοποιήσω το γεγονός ότι ένας επιχειρηματικός όμιλος άσκησε αγωγή €1 εκ. ενάντια σε έναν σύλλογο πολιτών, δέχθηκα ο ίδιος προσωποποιημένη αγωγή από τον όμιλο, με αξίωση για ακόμη €1 εκ. Στη συνέχεια, ο Στράτος Ζολώτας, τότε πρόεδρος του ΔΣ του ΠΠΠΣ, έδωσε δύο ραδιοφωνικές συνεντεύξεις για να δημοσιοποιήσει τις δύο αγωγές που είχαμε ήδη δεχθεί, για να λάβει και εκείνος με τη σειρά του προσωποποιημένη αγωγή, με την ίδια αξίωση, ανεβάζοντας το συνολικό ποσό που η ΟΝΕΧ απαιτούσε από εμάς στα τρία εκατομμύρια (€3.000.000!) ευρώ.

Εντωμεταξύ, από την πλευρά της εταιρίας και μερίδας των εργαζόμενων και με την απόλυτη κάλυψη Περιφέρειας και Δήμου, στο νησί καλλιεργήθηκε ένας αδιανόητος διχασμός, με δημοσιεύματα και συνεντεύξεις στα τοπικά ΜΜΕ, και στοχοποίηση όσων μιλούσαμε δημόσια για το θέμα της ρύπανσης, που έφτασε ακόμη και σε προπηλακισμούς σε βάρος μας με λεκτική ή και φυσική, σε κάποιες περιπτώσεις, βία.

Κατηγορηθήκαμε, μάλιστα, ότι θέλαμε να κλείσει το ναυπηγείο και να βουλιάξει η τοπική κοινωνία στην ανεργία και τη φτώχεια,  γιατί είμαστε «ξένοι» και «εχθροί του νησιού». Βέβαια, η κατηγορία ότι, ρωτώντας για τη ρύπανση και τις πιθανές πηγές της και για το αν εφαρμόζονται οι όροι λειτουργίας και η περιβαλλοντική νομοθεσία,  αποσκοπούσαμε στο να κλείσει το ναυπηγείο, μοιάζει να υπονοεί πως η αυτονόητη υποχρέωση μιας επιχείρησης να συμμορφώνεται με την περιβαλλοντική νομοθεσία και τους όρους λειτουργίας της θέτει σε κίνδυνο την βιωσιμότητά της. Ταυτόχρονα, αποτελεί παραδοχή ότι το ναυπηγείο δεν μπορεί να λειτουργήσει σύννομα και ότι εφόσον επιχειρηθεί η εφαρμογή τής περιβαλλοντικής νομοθεσίας και των όρων λειτουργίας του αναγκαστικά θα κλείσει.

Σε αυτό το πλαίσιο, τη μέρα τής δίκης, συγκεντρώθηκαν έξω από το δικαστήριο οργισμένοι εργαζόμενοι του ναυπηγείου, που -σκοπίμως παραπληροφορημένοι- θεωρούσαν ότι το ΠΠΠΣ και τα μέλη του είχαμε ασκήσει αγωγές εναντίον τής εταιρίας, προκειμένου να κλείσει το ναυπηγείο, βρίζοντας χυδαία και απειλώντας εκατοντάδες κατοίκους του νησιού, μέλη και υποστηρικτές του ΠΠΠΣ, που την ίδια ώρα βρίσκονταν συγκεντρωμένοι στην άλλη πλευρά της πλατείας κρατώντας πανό και φωνάζοντας το κεντρικό σύνθημά μας: «Περιβάλλον καθαρό & Νεώριο ανοιχτό!».

* * *

Παίρνοντας στα χέρια μου ένα δικόγραφο που έγραφε το όνομά μου και αξίωνε αποζημίωση ενός εκατομμυρίου ευρώ για «συκοφαντική δυσφήμιση» και «υπόγεια εξυπηρέτηση σκοτεινών επιχειρηματικών συμφερόντων», ένιωσα οργή για το θράσος, τη γελοιότητα, τον ακραίο παραλογισμό και τη στρεψοδικία. Γνώριζα, όμως, ότι θα χρειαζόταν ψυχραιμία, υπομονή και, κυρίως, πολύς χρόνος για να ξεμπερδέψουμε από τη γελοιότητα και να … κρατήσουμε τα εκατομμύριά μας για δική μας χρήση.

Επί 10 σχεδόν μήνες, υπό ιδιαίτερα αντίξοες συνθήκες καραντίνας, αφιερώσαμε ανυπολόγιστο χρόνο και ενέργεια για επαφές με δικηγόρους, δημοσιογράφους, ακτιβιστές, συλλογικούς φορείς και κόμματα προκειμένου να δημοσιοποιήσουμε τις αγωγές εις βάρος μας και να διασφαλίσουμε τη μέγιστη δυνατή υποστήριξη και αλληλεγγύη· για να συγκεντρώσουμε και να υποβάλουμε στο δικαστήριο έναν σχολαστικά συμπληρωμένο φάκελο (σχεδόν 2.000 σελίδες) με τεκμήρια για όσα υποστηρίξαμε και ρωτήσαμε δημόσια τις Αρχές · για να ενημερώσουμε τους συμπολίτες μας, μια που τα τοπικά ΜΜΕ δεν έκαναν τη δουλειά τους· και, ταυτόχρονα, για  να διαφυλάξουμε το βασικότερο όπλο μας, τη μαζικότητα και τη συλλογική λειτουργία και χάραξη τακτικής τού ΠΠΠΣ.

Φτάσαμε, έτσι, στη δίκη με δεκάδες δημοσιεύματα σε ελληνικά και ξένα ΜΜΕ από δημοσιογράφους που έδωσαν χώρο στη φωνή μας τιμώντας το λειτούργημά τους· εκατοντάδες μηνύματα αλληλεγγύης από μεγάλες περιβαλλοντικές οργανώσεις παγκόσμιου βεληνεκούς (όπως η WWF και η GREENPEACE) και τοπικές περιβαλλοντικές συλλογικότητες· από την ΕΣΗΕΑ, από συλλογικούς φορείς της οργανωμένης κοινωνίας (Ιατρικός Σύλλογος Κυκλάδων, Ένωση Γονέων, σύλλογοι Νηπιαγωγών, Δασκάλων, Καθηγητών, Μηχανικών, Αρχιτεκτόνων, εργαζομένων στην Περιφέρεια και στην Αποκεντρωμένη Διοίκηση Αιγαίου κλπ)· από τοπικά κινήματα και πολιτικά κόμματα που στάθηκαν δημόσια στο πλευρό του ΠΠΠΣ, υπερασπίζοντας το κατοχυρωμένο δικαίωμα και καθήκον των πολιτών να ασκούν κοινωνικό έλεγχο. Και, ασφαλώς, με τη νομική μας ομάδα, με επικεφαλής τον Πέτρο Σταυριανό, που έφερε σε πέρας μια νικηφόρα μάχη στο νομικό πεδίο.

Ήταν, οπωσδήποτε, μία εμπειρία χρήσιμη, καθώς συγκεντρώσαμε  σημαντικά στοιχεία που τεκμηριώνουν αυτό ακριβώς που οι αγωγές επιχείρησαν να αποκρύψουν και, βέβαια, σκληραγωγηθήκαμε και δεθήκαμε μεταξύ μας, γεγονός πολύτιμο, γιατί οι συναγωνιστικές σχέσεις των ανθρώπων και οι συνειδήσεις σφυρηλατούνται και διαμορφώνονται σε πραγματικές συνθήκες και όχι στη θεωρία. Δεν είναι σύμπτωση, άλλωστε, ότι τα μέλη του ΠΠΠΣ διαρκώς αυξάνονται, ξεπερνώντας σήμερα τα 360 μέλη. Ήταν, όμως, ταυτόχρονα και μια εμπειρία εξουθενωτική και αποδιοργανωτική σχεδόν για όλες τις υπόλοιπες πτυχές της ζωής μας. Αυτό ακριβώς είναι το νόημα του SLAPP (Strategic Lawsuits Against Public Participation | Στρατηγικές Αγωγές Ενάντια στη Συμμετοχή στα Κοινά): να εκφοβίσουν, να αποθαρρύνουν, να εξουθενώσουν, να απαξιώσουν και, εν τέλει, να φιμώσουν δημοσιογράφους, ακτιβιστές και κινήματα πολιτών που στέκονται εμπόδιο στα κερδοσκοπικά σχέδια σε βάρος του φυσικού περιβάλλοντος και της δημόσιας υγείας.

Ευτυχώς, η πρωτόδικη απόφαση του δικαστηρίου, που δημοσιεύθηκε τον Νοέμβριο 2022, ήταν ανακουφιστικά ξεκάθαρη: έκρινε πως οι παρεμβάσεις μας, προκειμένου να αναδείξουμε το ζήτημα της ρύπανσης του φυσικού περιβάλλοντος και της απειλής για τη δημόσια υγεία, είναι απολύτως θεμιτές, εύλογες, τεκμηριωμένες και δικαιολογημένες και ότι τα ερωτήματα που διατυπώσαμε δημόσια με κανέναν τρόπο δεν συνιστούν συκοφαντική δυσφήμιση. Έγιναν, δε, στο πλαίσιο των συνταγματικά κατοχυρωμένων ατομικών και συλλογικών δικαιωμάτων μας, χωρίς καμία σκοπιμότητα και χωρίς να προκαλέσουν καμία ζημιά (ηθική ή υλική) στην ΟΝΕΧ. Ως εκ τούτου, απέρριψε όλες τις χρηματικές αξιώσεις της (αποκατάσταση ηθικής βλάβης και διαφυγόντα κέρδη) από το συνολικό ποσό των τριών εκατομμυρίων ευρώ που διεκδικούσε από το ΠΠΠΣ και εμάς.

Η πρωτοφανής επίθεση που δεχθήκαμε πέτυχε ακριβώς το αντίθετο από αυτό που επεδίωκε. Το ερώτημα γύρω από την ενδεχόμενη ρύπανση στο λιμάνι της Ερμούπολης έγινε γνωστό τόσο πανελλαδικά, όσο και πανευρωπαϊκά (με δημοσιεύματα σε ελληνικά και ξένα ΜΜΕ), υποβλήθηκαν σχετικές ερωτήσεις στη Βουλή (το ΜέΡΑ25 κατέθεσε και σχετική anti-SLAPP πρόταση νόμου, η οποία δυστυχώς αγνοήθηκε από τα υπόλοιπα κοινοβουλευτικά κόμματα) και στο Ευρωκοινοβούλιο (από τον Κώστα Αρβανίτη, ευρωβουλευτή τού ΣΥΡΙΖΑ), ενώ το Παρατηρητήριο Ποιότητας Περιβάλλοντος Σύρου αποτελεί σήμερα τον μεγαλύτερο σύλλογο πολιτών του νησιού και έχει κερδίσει πρωτόδικα τη μεγαλύτερη SLAPP δίκη με την πιο εξοντωτική αξίωση που έχει απαιτηθεί από επιχειρηματικά συμφέροντα σε βάρος πολιτών στη χώρα μας.

* * *

Για να φτάσουμε σε αυτή την απόφαση, ωστόσο, χρειάστηκε ένας τιτάνιος αγώνας για πάνω από δύο χρόνια, χάρη στον οποίον, με τη … δικαστική βούλα, «πετύχαμε» την αναγνώριση του αυτονόητου, συνταγματικά κατοχυρωμένου δικαιώματός μας να δρούμε δημόσια και συλλογικά. Πετύχαμε, επίσης, την αναγνώριση από το Δικαστήριο πως η ανησυχία μας και όσα έχουμε υποστηρίξει ή ρωτήσει δημόσια είναι εύλογα και τεκμηριωμένα, που σημαίνει ότι οι Αρχές εξακολουθούν να οφείλουν απαντήσεις.

Δεν κερδίσαμε τίποτα, όμως, ως προς την αντιμετώπιση της ρύπανσης στο λιμάνι της Ερμούπολης. Αν τον χρόνο που σπαταλήσαμε για να τεκμηριώσουμε ότι δεν είμαστε συκοφάντες τον αφιερώναμε από κοινού Τοπική Αυτοδιοίκηση, Πολιτεία και κινήματα πολιτών για την αντιμετώπιση του προβλήματος, πιθανώς θα είχαν ήδη γίνει κάποια βήματα. Αυτή, άλλωστε, είναι ακόμη μία διάσταση τής λογικής των SLAPP: να αποπροσανατολίζουν και να στρέφουν τη συζήτηση μακριά από την ουσία του προβλήματος.

Στο ίδιο διάστημα, μετά από πολλές παλινωδίες, ολοκληρώθηκε τελικά και η περιβόητη μελέτη, μόνο που δεν υλοποιήθηκε σύμφωνα με την αρχική υπουργική εξαγγελία, αλλά με απευθείας ανάθεση και διμερή σύμβαση μεταξύ της ΟΝΕΧ και του ΕΛΚΕΘΕ. Η εταιρία που μας έσυρε στα δικαστήρια επειδή ζητούσαμε τη διενέργεια της μελέτης, τελικά χρηματοδότησε την υλοποίησή της. Το ιδιαίτερα ανησυχητικό είναι πως, ακόμα και υπό αυτή τη συνθήκη, η μελέτη τού ΕΛΚΕΘΕ καταγράφει πολύ σοβαρό θέμα ρύπανσης στην περιοχή, με τιμές κατά πολύ χειρότερες από εκείνες που είχε εντοπίσει η αρχική δειγματοληψία, που τότε σήμανε συναγερμό. Κατά έναν περίεργο τρόπο, όμως, τα συγκεκριμένα ευρήματα τώρα σήμαναν σιωπητήριο και κανείς από τους εμπλεκόμενους φορείς δεν φαίνεται διατεθειμένος να κάνει τη δουλειά του για την προστασία τής δημόσιας υγείας και του φυσικού περιβάλλοντος.

Τίθεται, έτσι, εύλογα το ερώτημα αν τα κινήματα και τα μέλη τους πρέπει και τα ίδια να καταφεύγουν σε νομικές κινήσεις εναντίον φυσικών προσώπων· για παράδειγμα, εναντίον εκείνων που κατέχουν θέσεις ευθύνης στις αρμόδιες Αρχές της Πολιτείας και δεν επιτελούν το λειτούργημά τους· εναντίον των φυσικών προσώπων που εκπροσωπούν νόμιμα τις εταιρίες που καταφεύγουν σε τέτοιες καταχρηστικές αγωγές ή και όσων τις υποστηρίζουν, όπως για παράδειγμα ο Ανδρέας Νεφελούδης, Τομεάρχης Εργασίας του ΣΥΡΙΖΑ (και πρώην Γενικός Γραμματέας του Υπουργείου Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, 2015-2019), ο οποίος στην ένορκη κατάθεσή του στο δικαστήριο εναντίον μας δεν δίστασε να υποστηρίξει ψεύδη, τα οποία ούτε η ΟΝΕΧ τόλμησε να ισχυριστεί.

* * *

Η αλληλεγγύη της συλλογικότητας ενίσχυε διαρκώς τον αγώνα μας ενάντια στον παραλογισμό της ασύμμετρης επίθεσης που δεχθήκαμε, επειδή ζητήσαμε τη διασφάλιση της υγείας μας και του φυσικού περιβάλλοντος στον τόπο που ζούμε. Λόγω αυτής της επίθεσης, μάλιστα, ο αγώνας μας πήρε και χαρακτηριστικά υπεράσπισης του αυτονόητου ατομικού και συλλογικού δικαιώματος των ανθρώπων να σκέφτονται, να μιλούν και να παρεμβαίνουν δημόσια σε όσα αφορούν τη ζωή τους και να ασκούν κοινωνικό έλεγχο στην Πολιτεία.

Τίποτα από όλα αυτά δεν θα είχε συμβεί,  αν η Πολιτεία έκανε τη δουλειά της: αν το Υπουργείο Περιβάλλοντος είχε προχωρήσει άμεσα στη διενέργεια της μελέτης και αν Δήμος και Περιφέρεια στήριζαν τον αγώνα μας για την προστασία του περιβάλλοντος και της υγείας μας, αλλά και της κοινωνικής ειρήνης, καταγγέλλοντας τις αγωγές SLAPP εναντίον μας.

Η νίκη μας υπενθυμίζει προς κάθε κατεύθυνση ότι η άρνηση της πραγματικότητας, και -πολύ περισσότερο- οι άμεσες ή έμμεσες απειλές, τόσο σε προσωπικό, όσο και σε συλλογικό επίπεδο, δεν καθησυχάζουν τους πολίτες ούτε λύνουν τα προβλήματα. Αντίθετα, θέτουν σε κίνδυνο την κοινωνική ειρήνη και την αρμονική συνύπαρξη των ανθρώπων. Όσοι και όσες ενδιαφέρονται για τη διατήρησή τους, οφείλουν να απαιτούν διαφάνεια, λογοδοσία, εξάλειψη του φόβου, πλήρη ενημέρωση και συμμετοχή των ανθρώπων στη λήψη των αποφάσεων που αφορούν τη ζωή τους· δηλαδή, Δημοκρατία.

 

———————

* Εμείς, δυστυχώς, εκατομμύρια δεν είχαμε, οπότε δώσαμε τη μάχη μόνο για να προστατεύσουμε τα δικαιώματά μας. Αν εσείς έχετε, τώρα ξέρετε…

---