Οι νέες αποκαλύψεις από τα WikiLeaks, τόσο σχετικά με τους σχεδιασμούς του ΔΝΤ για την Ελλάδα, όσο και, κυρίως, η ιστορικών διαστάσεων διαρροή των «εγγράφων του Παναμά», τραβάνε την κουρτίνα και φέρνουν στο φως αδιάψευστα ντοκουμέντα για αυτά που ήδη γνωρίζαμε: τις σχέσεις διαπλοκής και αλληλεξάρτησης μεταξύ της παγκόσμιας κρατικής, κυβερνητικής και οικονομικής εξουσίας.

Οι σχέσεις αυτές καθόλου δεν αποτελούν είδηση, παρά μάλλον κοινό τόπο στον καπιταλισμό. Η συστηματική τεκμηρίωσή τους, όμως, και η δημοσιοποίηση της έκτασής τους, μέσω της πλατφόρμας των WikiLeaks, αμφισβητούν την παντοδυναμία των κραταιών μηντιακών ομίλων να ελέγχουν τη ροή της πληροφορίας στις σύγχρονες δυτικές νεοφιλελεύθερες μεταδημοκρατίες και επαναφέρουν στο προσκήνιο σημαντικά ερωτήματα σχετικά με την ενημέρωση, τη δημοσιογραφία και τον ρόλο των ΜΜΕ.¹

Η μαζική αυτή ερευνητική και αποκαλυπτική πλατφόρμα φέρνει ενώπιον των ευθυνών της την παγκόσμια δημοσιογραφική κοινότητα, αναδεικνύοντας, αν όχι την ενσωμάτωσή της στα κέντρα εξουσίας, την ελλιπή, τουλάχιστον, ανταπόκρισή της στη θεμελιώδη αποστολή της: τον έλεγχο κάθε εξουσίας.

Η δημοσιογραφία των «νον πέιπερς», της άκριτης αναπαραγωγής αδιασταύρωτων πληροφοριών και «διαρροών» και η εξυπηρέτηση σκοπιμοτήτων, είναι ο κανόνας στους μεγάλους ομίλους ενημέρωσης, εν μέρει ακόμα και στην κρατική ΕΡΤ. Η εμπορευματοποίηση της πληροφορίας και η ένταξη της είδησης στο κυνήγι του κέρδους αναπόφευκτα αποκόπτουν τη δημοσιογραφία από το λειτούργημα της ενημέρωσης και τη μετατρέπουν από μέσο ελέγχου της εξουσίας σε μηχανισμό αναπαραγωγής της.

Ο ανταγωνισμός της αγοράς και της άντλησης εσόδων από τη διαφήμιση υπονομεύει τη βιωσιμότητα πραγματικά ανεξάρτητων ειδησεογραφικών εγχειρημάτων, ενώ η αντιμετώπιση των… σταρ του επαγγέλματος ως σημαινόντων παραγόντων της πολιτικής και επιχειρηματικής ζωής (έμμεσα ή συχνά και άμεσα) διαιωνίζει μια θολούρα στη δημόσια σφαίρα, όπου τα όρια μεταξύ γεγονότων και προπαγάνδας είναι συχνά δυσδιάκριτα και το πεδίο της ενημέρωσης γίνεται κομμάτι της σόου μπιζ.

Επιπλέον, και ιδιαίτερα στα χρόνια του διαδικτύου, ο ορυμαγδός της πληροφορίας απαξιώνει τις πραγματικά σημαντικές ειδήσεις, που πλέουν, σα σταγόνα στον ωκεανό, ανάμεσα σε ανούσια θέματα, εξισωμένες ακόμα και με απάτες (hoaxes) που κάποιοι σερβίρουν, συνειδητά ή μη, ως πραγματικές και κάποιοι άλλοι καταπίνουν αμάσητες, καθώς η διασταύρωση της είδησης ή, πολύ περισσότερο, η αναζήτηση και ο έλεγχος της πηγής θεωρούνται δουλειές των ειδικών.

Η ανάθεση, ακόμη και στο πεδίο της ενημέρωσης, είναι κυρίαρχη, με προφανή συνέπεια απληροφόρητες ή ημιπληροφορημένες κοινωνίες, ευάλωτες στη χειραγώγηση που τους επιφυλάσσουν οι μηχανισμοί αναπαραγωγής της κυρίαρχης ιδεολογίας και των υφιστάμενων συσχετισμών.

Εξίσου κυρίαρχη, δυστυχώς, είναι και η υποκρισία: ουδείς μη νεοφιλελεύθερος αμφιβάλει, για παράδειγμα, για το ποιόν και τις μεθόδους του ΔΝΤ, του παγκόσμιου τοκογλύφου. Κι όμως, η συγκυβέρνηση νέου ΣΥΡΙΖΑ – ΑΝ.ΕΛΛ., αντί να καταγγείλει ως παράνομες και προϊόν εκβιασμού τις συμφωνίες μαζί του, δήθεν έκπληκτη, ζητά εξηγήσεις από την Κ. Λαγκάρντ, η οποία αποκρούει τις αιτιάσεις της Ελλάδας, κάνοντας λόγο για την «καλή πίστη» στη βάση της οποίας διαπραγματεύεται το ΔΝΤ.

Ασφαλώς, δεν λείπει και ο παραλογισμός: ο Τζουλιάν Ασάνζ, ιδρυτής των WikiLeaks, κρύβεται διωκόμενος, ενώ υπόδικοι ή και κατάδικοι επιχειρηματίες κυκλοφορούν ελεύθεροι και ηγεμονεύουν ως μεγιστάνες του τύπου και φοροδιαφεύγοντες ή και δωροδοκούμενοι πολιτικοί κυβερνούν τον μισό (;) πλανήτη.

Συνεπώς, οι όποιες αποκαλύψεις, αν και κάθε άλλο παρά ασήμαντες, δεν αρκούν από μόνες τους. Ο έλεγχος της εξουσίας δεν ολοκληρώνεται χωρίς κάποιον μηχανισμό επιβολής κυρώσεων, τον οποίο, προφανώς, δεν θα προσφέρουν οι εξουσίες από μόνες τους· θα πρέπει να τον διεκδικήσουν και να τον επιβάλουν οι κοινωνίες. Διαφορετικά, η ατιμωρησία παρά τη δημόσια τεκμηρίωση ενοχής αφ’ ενός παροξύνει την ασυδοσία των ισχυρών, αφ’ ετέρου εντείνει το αίσθημα αδυναμίας των ανίσχυρων και ματαιώνει κάθε σκέψη αντίστασης.

Το αίτημα της διαφάνειας και της πρόσβασης στην πληροφορία πρέπει να αποτελεί αναπόσπαστο και μαχητό αίτημα σε κάθε σχεδιασμό, για κάθε ανατρεπτικό κίνημα κοινωνικής χειραφέτησης, συνυφασμένο με την ανάδειξη μιας νέας κουλτούρας πραγματικά αδέσμευτης δημοσιογραφίας, που θα αξιοποιεί τα νέα μέσα επικοινωνίας και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Ο εκδημοκρατισμός της ενημέρωσης απαιτεί συμμετοχή και παρέμβαση της κοινωνίας στην αναζήτηση της αλήθειας. Τα συμμετοχικά ειδησεογραφικά δίκτυα και οι πλατφόρμες δημοσιογραφίας πολιτών μπορούν να αποτελέσουν τις απαρχές μιας νέας σχέσης με την ενημέρωση, εξίσου κοπιώδους με τον αγώνα για τον κοινωνικό μετασχηματισμό, έχοντας να αντιμετωπίσουν πολλά εμπόδια, με βασικότερο όλων, ίσως, την έλλειψη πόρων.

Οι μέχρι σήμερα προσπάθειες συμμετοχικής χρηματοδότησης (crowdfunding) ανεξάρτητων μέσων δεν έχουν αποδειχθεί επαρκείς για να διασφαλίσουν τη βιωσιμότητά τους, ενώ ερωτήματα όπως γιατί η ενημέρωση να μην είναι δωρεάν για όλους ή από πού πρέπει να χρηματοδοτούνται τα ΜΜΕ ή πώς κοστολογείται μια είδηση δεν είναι εύκολο να απαντηθούν, αλλά χωρίς απάντηση η μάχη της ακηδεμόνευτης ενημέρωσης είναι χαμένη.

Διαφορετικά, αν αυτό φαντάζει μεγάλος μπελάς, μπορούμε απλώς να κάνουμε ένα κίνημα που να ζητά το κλείσιμο των WikiLeaks, για να ‘χουμε το κεφάλι μας ήσυχο.

————
1. Ν. Σμυρναίος: «WikiLeaks: ουδέν κρυπτόν υπό τον ήλιο».