Στο θεατράκι τής Φωκίωνος Νέγρη, στην Κυψέλη, κουβεντιάσαμε με συναγωνιστές και συναγωνίστριες για τη συμμετοχή στα κινήματα, το δικαίωμα των πολιτών να ασκούν κοινωνικό έλεγχο, το #SLAPP, τον τοξικό και ταξικό πόλεμο ενάντια στη φύση και τη ζωή των ανθρώπων, στην ανοικτή συζήτηση που διοργάνωσε το ΜέΡΑ25, με θέμα «Κλιματική Κρίση: Φύση vs. Κέρδος».

Μία δειγματοληψία στον βυθό του λιμανιού της Ερμούπολης στα τέλη του 2019 κατέγραψε ιδιαίτερα αυξημένες τιμές βαρέων μετάλλων, επιτείνοντας τη διαχρονική ανησυχία των κατοίκων του νησιού για την ενδεχόμενη ρύπανση που προκαλεί η λειτουργία του Νεωρίου Σύρου μέσα στον αστικό ιστό της πόλης και αποτέλεσε το έναυσμα για την ίδρυση του Παρατηρητηρίου Ποιότητας Περιβάλλοντος Σύρου (ΠΠΠΣ), με κύριο στόχο να συζητηθεί ανοιχτά στην τοπική κοινωνία η απειλή προς το φυσικό περιβάλλον και τη δημόσια υγεία και σε συνεργασία με τις αρμόδιες αρχές να αναζητηθούν οι βέλτιστες λύσεις για την αντιμετώπισή της. Για τη δράση μας αυτή, τα ερωτήματα προς τις αρμόδιες αρχές της πολιτείας και την προσπάθεια δημοσιοποίησης του θέματος, δεχθήκαμε από την ΟΝΕΧ, την εταιρία που διαχειρίζεται το Ναυπηγείο, 3 αγωγές συνολικού ύψους 3 εκ. ευρώ, για συκοφαντική δυσφήμιση, ηθική βλάβη και διαφυγόντα κέρδη, στην πιο εξοντωτική αξίωση που έχει απαιτηθεί από επιχειρηματικά συμφέροντα σε βάρος πολιτών, ενώ η στοχοποίηση όσων μιλούσαμε δημόσια για το θέμα της ρύπανσης, έφτασε ακόμη και σε προπηλακισμούς σε βάρος μας με λεκτική ή και φυσική, σε κάποιες περιπτώσεις, βία.

Επί 10 σχεδόν μήνες, υπό ιδιαίτερα αντίξοες συνθήκες καραντίνας, αφιερώσαμε ανυπολόγιστο χρόνο και ενέργεια για επαφές με δικηγόρους, δημοσιογράφους, ακτιβιστές, συλλογικούς φορείς και κόμματα προκειμένου να γνωστοποιήσουμε τις αγωγές εις βάρος μας και να διασφαλίσουμε τη μέγιστη δυνατή δημοσιότητα και αλληλεγγύη προς το ΠΠΠΣ και να προετοιμάσουμε τη νομική μας υποστήριξη.

Η πρωτοφανής επίθεση που δεχθήκαμε πέτυχε ακριβώς το αντίθετο από αυτό που επεδίωκε: Το ερώτημα γύρω από την ενδεχόμενη ρύπανση στο λιμάνι της Ερμούπολης έγινε γνωστό τόσο πανελλαδικά, όσο και πανευρωπαϊκά, γκρεμίζοντας το τείχος σιωπής που είχε δημιουργηθεί από την εχθρική στάση Δήμου, Περιφέρειας και τοπικών ΜΜΕ: υποβλήθηκαν ερωτήσεις στη Βουλή και στο Ευρωκοινοβούλιο, το ΜέΡΑ25,  που στάθηκε αποφασιστικά και από την πρώτη στιγμή δίπλα μας, κατέθεσε νομοθετική ρύθμιση για τη θέσπιση antiSLAPP νομοθεσίας, που αγνοήθηκε από την κυβέρνηση της ΝΔ αλλά και τα κόμματα της αντιπολίτευσης, ενώ το Παρατηρητήριο Ποιότητας Περιβάλλοντος Σύρου αποτελεί τον μεγαλύτερο σύλλογο πολιτών του νησιού, ξεπερνώντας σήμερα τα 360 μέλη. Φτάσαμε, έτσι, στη δίκη με δεκάδες δημοσιεύματα σε ελληνικά και ξένα ΜΜΕ, εκατοντάδες μηνύματα αλληλεγγύης από περιβαλλοντικές οργανώσεις παγκόσμιου βεληνεκούς (όπως η WWF και η GREENPEACE) και τοπικές περιβαλλοντικές συλλογικότητες, από την ΕΣΗΕΑ, από συλλογικούς φορείς της τοπικής κοινωνίας (Ιατρικός Σύλλογος Κυκλάδων, Ένωση Γονέων κλπ.) που στάθηκαν δημόσια στο πλευρό του ΠΠΠΣ.

Ήταν μία εμπειρία χρήσιμη, καθώς συγκεντρώσαμε σημαντικά στοιχεία που τεκμηριώνουν αυτό ακριβώς που οι αγωγές επιχείρησαν να αποκρύψουν και, βέβαια, σκληραγωγηθήκαμε και δεθήκαμε μεταξύ μας, καθώς οι συναγωνιστικές σχέσεις των ανθρώπων και οι συνειδήσεις σφυρηλατούνται σε πραγματικές συνθήκες και όχι στη θεωρία. Ήταν, όμως, ταυτόχρονα και μια εμπειρία εξουθενωτική και αποδιοργανωτική σχεδόν για όλες τις υπόλοιπες πτυχές της ζωής μας. Αυτό ακριβώς είναι το νόημα των SLAPP (Αγωγές Ενάντια στη Συμμετοχή στα Κοινά): να εκφοβίσουν, να αποθαρρύνουν, να εξουθενώσουν, να απαξιώσουν και, εν τέλει, να φιμώσουν κάθε φωνή που στέκεται εμπόδιο στα κερδοσκοπικά σχέδια σε βάρος του φυσικού περιβάλλοντος και της δημόσιας υγείας.

Το δικαστήριο, παρά τις πιέσεις που δέχθηκε (καθώς κατέθεσαν εναντίον μας στελέχη της ΝΔ & του ΣΥΡΙΖΑ, αλλά και ο Μητροπολίτης Δωρόθεος) έκρινε πρωτόδικα πως η δράση μας είναι απολύτως θεμιτή, εύλογη, τεκμηριωμένη και δικαιολογημένη και ότι τα ερωτήματα που διατυπώσαμε δημόσια δεν συνιστούν συκοφαντική δυσφήμιση. Έγιναν, δε, στο πλαίσιο των συνταγματικά κατοχυρωμένων ατομικών και συλλογικών δικαιωμάτων μας, χωρίς σκοπιμότητα και χωρίς να προκαλέσουν ζημιά (ηθική ή υλική) στην ΟΝΕΧ. Ως εκ τούτου, απέρριψε όλες τις χρηματικές αξιώσεις της από το ΠΠΠΣ και εμάς.

Χάρη στον αγώνα που δώσαμε, πετύχαμε με τη … δικαστική βούλα την αναγνώριση του αυτονόητου, συνταγματικά κατοχυρωμένου δικαιώματός μας να δρούμε δημόσια και συλλογικά. Πετύχαμε, επίσης, την αναγνώριση από το Δικαστήριο ότι οι Αρχές εξακολουθούν να οφείλουν απαντήσεις σε όσα έχουμε υποστηρίξει ή ρωτήσει δημόσια. Κερδίσαμε, επιπλέον, κάτι ακόμα πιο σημαντικό: το σπάσιμο του φόβου. Είναι πλέον ολοένα και περισσότερος ο κόσμος που ανοιχτά και δημόσια μιλά για την όχληση που καθημερινά υφίσταται. Δεν κερδίσαμε τίποτα, όμως, ως προς την αντιμετώπιση της ρύπανσης στο λιμάνι της Ερμούπολης. Αν τον χρόνο που σπαταλήσαμε για να τεκμηριώσουμε ότι δεν είμαστε συκοφάντες τον αφιερώναμε από κοινού Πολιτεία, Υπουργείο Περιβάλλοντος, Δήμος Σύρου – Ερμούπολης, Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου και κινήματα πολιτών για την αντιμετώπιση του προβλήματος, πιθανώς θα είχαν ήδη γίνει κάποια βήματα προς αυτή την κατεύθυνση. Αυτή, άλλωστε, είναι ακόμη μία διάσταση τής λογικής των αγωγών SLAPP: να αποπροσανατολίζουν και να στρέφουν τη συζήτηση μακριά από την ουσία του προβλήματος.

Ανακύπτει προς συζήτηση το ερώτημα αν τα κινήματα και τα μέλη τους πρέπει και τα ίδια να καταφεύγουν σε νομικές κινήσεις εναντίον φυσικών προσώπων· για παράδειγμα, εναντίον εκείνων που κατέχουν θέσεις ευθύνης στις αρμόδιες Αρχές της Πολιτείας και δεν επιτελούν το λειτούργημά τους· εναντίον των φυσικών προσώπων που εκπροσωπούν νόμιμα τις εταιρίες που καταφεύγουν σε τέτοιες καταχρηστικές αγωγές ή και όσων τις υποστηρίζουν, όπως για παράδειγμα ο Ανδρέας Νεφελούδης, Τομεάρχης Εργασίας του ΣΥΡΙΖΑ (και πρώην Γενικός Γραμματέας του Υπουργείου Εργασίας, 2015-2019), ο οποίος δεν δίστασε να καταθέσει ενόρκως στο δικαστήριο εναντίον μας ψεύδη, τα οποία ούτε η ΟΝΕΧ τόλμησε να ισχυριστεί.

Ο αγώνας μας, πέρα από την προφανή περιβαλλοντική και οικολογική διάστασή του, απέκτησε εκ των πραγμάτων χαρακτηριστικά υπεράσπισης του αυτονόητου και συνταγματικά κατοχυρωμένου ατομικού και συλλογικού δικαιώματος και καθήκοντος των ανθρώπων να σκέφτονται, να μιλούν και να παρεμβαίνουν δημόσια για όσα αφορούν τη ζωή τους και να ασκούν κοινωνικό έλεγχο. Τίποτα από όλα αυτά δεν θα είχε συμβεί,  αν η Πολιτεία έκανε τη δουλειά της: αν έκανε τους προβλεπόμενους ελέγχους και φρόντιζε να εφαρμόζονται οι νόμοι. Οι πολίτες, εφ’ όσον ανησυχούν για το αν επιβαρύνεται το φυσικό περιβάλλον και η δημόσια υγεία, ακόμη και αν κάνουν λάθος, οφείλουν να απευθύνονται προς τις αρμόδιες Αρχές της Πολιτείας. Και είναι υποχρέωση της Πολιτείας, είτε να τεκμηριώσει πειστικά ότι κάνουν λάθος και να τους καθησυχάσει, είτε να λάβει τα απαιτούμενα μέτρα αντιμετώπισης του κινδύνου.

Ο ταξικός πόλεμος σε βάρος της φύσης και της ζωής μας με αποκλειστικό σκοπό το κέρδος των ολίγων, θέτει σε κίνδυνο την κοινωνική ειρήνη και την αρμονική συνύπαρξη των ανθρώπων. Η δική μας νίκη, υπενθυμίζει σε όσους και όσες ενδιαφέρονται για τη διατήρησή τους, οφείλουν να απαιτούν διαφάνεια, λογοδοσία, εξάλειψη του φόβου, πλήρη ενημέρωση και συμμετοχή των ανθρώπων στη λήψη των αποφάσεων που αφορούν τη ζωή τους· δηλαδή, Δημοκρατία.