Του Ανδρέα Καρίτζη

«…η ψήφος μας σήμερα να είναι η απόφαση να χρησιμοποιήσουμε αυτή την τελευταία δημοκρατική ευκαιρία,

για μια ομαλή όσο και δύσκολη μετάβαση σε μια άλλη Ελλάδα.»

Γ. Α. Παπανδρέου (ομιλία στη Βουλή στις 12-2-2012).

Η φράση αυτή έχει ενδιαφέρον γιατί σημαίνει πολύ περισσότερα από όσα ίσως νομίζουμε εκ πρώτης όψης.  Ας δούμε τη λέξη “δημοκρατική”. Η ψήφιση από τη Βουλή της νέας δανειακής σύμβασης δεν συνιστά απόφαση σχετικά με την πορεία της ελληνικής κοινωνίας. Αν ίσχυε κάτι τέτοιο, τότε η αναφορά στη δημοκρατία θα ήταν πλεονασμός, μιας και η ουσία της δημοκρατίας είναι αυτή ακριβώς η δυνατότητα απόφασης. Εδώ εντοπίζεται μια απόσταση ανάμεσα στο αντικείμενο της απόφασης (άλλη Ελλάδα) και στη μορφή της επιτέλεσης (ομαλή μετάβαση). Η ψήφιση από τη Βουλή δεν σχετίζεται με το πρώτο, αλλά συνιστά μια ευκαιρία για να συντελεστεί το ήδη αποφασισμένο με δημοκρατικό μανδύα (μορφή).

Η πράξη της ψήφισης είναι το κρίσιμο και όχι η ουσιαστική διαδικασία διαβούλευσης που σχετίζεται με την πραγματική απόφαση. Κάτω από αυτό το πρίσμα εξηγείται πώς η Βουλή ενεργοποίησε διαδικασίες ψήφισης 700 σελίδων μέσα σε λίγες ώρες: δεν αποφασίζουμε ουσιαστικά, κάνουμε ότι αποφασίζουμε ψηφίζοντας για να χρησιμεύσει (ευκαιρία) η εν λόγω πράξη ώστε η μετάβαση της Ελλάδας στη νέα εποχή να γίνει με δημοκρατικό περίβλημα. Η πράξη τής ψήφισης αποκτά αυτόνομο περιεχόμενο ως τελετουργικό που διατηρεί τα προσχήματα. Αυτή η έμφαση στο τελετουργικό θυμίζει την πολιτική κουλτούρα της σοβιετικής γραφειοκρατίας όπου ενώ όλοι και όλες γνώριζαν ότι δεν ισχύουν αυτά που λέγονται και γίνονται (τελετουργικά), ωστόσο όλοι και όλες έκαναν ότι ισχύουν.

Ποιος είναι όμως ο ρόλος της λέξης “τελευταία”; Η φράση “τελευταία δημοκρατική ευκαιρία” και ιδίως ο συνδυασμός των δύο λέξεων “τελευταία… ευκαιρία” φωτίζει μια άλλη διάσταση, πιο ανατριχιαστική, της νέας πολιτικής τάξης. Η λέξη “τελευταία” έχει τη χροιά της λέξης “έσχατη”. Η έσχατη ευκαιρία συνιστά ένα όριο, ο Γ.Α.Π. καλεί τους βουλευτές να μην πάνε πιο πέρα. Τι είναι αυτό το πιο πέρα; Στον βαθμό που μιλάει για την έσχατη δημοκρατική ευκαιρία, το κάλεσμα του Γ.Α.Π. προς τους βουλευτές θέτει για πρώτη φορά σε αμφισβήτηση την ίδια την αστική δημοκρατία (δεν αναφέρομαι σε ρητορικές απειλές και εκβιαστικά διλήμματα, αλλά σε πραγματική αμφισβήτηση που εμφιλοχωρεί σε σημεία του λόγου που δεν έχουν τέτοια λειτουργία). Η δήλωση αυτή από τη μία σημαίνει ότι η υπερψήφιση συνιστά την έσχατη πράξη διαφύλαξης του δημοκρατικού τελετουργικού και από την άλλη δηλώνει την αποφασιστικότητα της εξουσίας να προχωρήσει στην άλλη Ελλάδα και με μη δημοκρατικό τρόπο. Η φράση “τελευταία δημοκρατική ευκαιρία” θέτει στο πεδίο των δυνατοτήτων και τη μη-δημοκρατία με έμμεσο τρόπο: καλεί τους βουλευτές να την αποτρέψουν. Αν δεν υπήρχε αυτό το ενδεχόμενο, τότε δεν θα είχε νόημα η φράση “τελευταία δημοκρατική ευκαιρία”.

Η εξουσία δεν καταλύει μόνο το όποιο κοινωνικό συμβόλαιο σχετικά με το κοινωνικό κράτος, τα εργασιακά δικαιώματα κ.ο.κ., αλλά είναι έτοιμη ανά πάσα στιγμή να ακυρώσει το δημοκρατικό πλαίσιο. Ή καλύτερα, η εξουσία δίνει (ακόμη) τη δυνατότητα στη Βουλή να αποφασίσει αν θέλει να διατηρήσει το δημοκρατικό τελετουργικό. Αυτό είναι το επίδικο στο οποίο κάλεσε ο Γ.Α.Π. τους βουλευτές να τοποθετηθούν με την ψήφο τους.

Η αντιδημοκρατική εκτροπή παράγεται από τον ιδεολογικό πυρήνα του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού και επιταχύνεται από την καπιταλιστική κρίση. Δεν προκύπτει από κάποιον εθνικό ιμπεριαλισμό (χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν υπάρχουν ιμπεριαλιστικές σχέσεις). Τα πράγματα θα ήταν πολύ λιγότερο δυσοίωνα αν ίσχυε κάτι τέτοιο. Σε αυτή την περίπτωση ο εν λόγω ιμπεριαλισμός θα στερούσε από την ελληνική Βουλή τη δυνατότητα ουσιαστικής δημοκρατικής λειτουργίας για να εξυπηρετήσει τα δικά του συμφέροντα, δηλαδή η αντιδημοκρατική εκτροπή θα είχε έναν εργαλειακό χαρακτήρα, ενώ για την αποκατάσταση της (αστικής) δημοκρατίας θα αρκούσε η αποτίναξη της ιμπεριαλιστικής καταπίεσης. Δυστυχώς για τους λαούς όλων των χωρών, τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά, αυτή η εκτροπή δεν είναι ιμπεριαλιστικό εργαλείο, είναι αυτοσκοπός. Οι κήρυκες της Άλλης Ελλάδας το γνωρίζουν πολύ καλά, καιρός είναι να το αντιληφθούμε και εμείς. Ο κίνδυνος είναι μεγαλύτερος από ό,τι επιτρέπουν οι παραδοσιακές έννοιες και αναλύσεις της αριστεράς να αντιληφθούμε.