Μετά την ψήφο εμπιστοσύνης επί των προγραμματικών δηλώσεων της 2ης κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝ.ΕΛΛ. και με δεδομένη την κρίση στρατηγικής και ταυτότητας που διέρχεται η Ν.Δ. αναζητώντας νέο αρχηγό, φαίνεται πως για την αμέσως επόμενη περίοδο, σε κοινοβουλευτικό επίπεδο, ο Αλ. Τσίπρας θα παίζει χωρίς αντίπαλο.

Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει πως ο Ελληνας πρωθυπουργός θα βαδίσει ανενόχλητος τον δρόμο της εφαρμογής του 3ου Μνημονίου: ο αληθινός αντίπαλος του Αλ. Τσίπρα είναι η ίδια η πραγματικότητα.

Αφήνω κατά μέρος το πεδίο της θρυλούμενης ανάκαμψης της οικονομίας, καθώς πολλοί ειδικότεροι εμού (ο ίδιος ο ΣΥΡΙΖΑ πριν από τις εκλογές του Ιανουαρίου, μεταξύ άλλων…) έχουν αποδομήσει επαρκώς την καραμέλα του «success story» των Μνημονίων («οικονομική σταθερότητα, επενδύσεις, ανάπτυξη»), και εστιάζω στο πεδίο της Δημοκρατίας και της κοινωνικής ανασυγκρότησης.

Σύμφωνα με τον Αλ. Τσίπρα1, «καμιά μεγάλη τομή δεν μπορεί να γίνει, αν δεν αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη των Ελλήνων πολιτών στους θεσμούς», αφού «χωρίς τη δημοκρατική συμμετοχή των πολιτών, καμιά μεγάλη αλλαγή, καμιά ρήξη με το παλιό και χρεοκοπημένο πολιτικό σύστημα δεν είναι εφικτή». Από αυτά τα μικρά αποσπάσματα συμπεραίνουμε ότι ο πρωθυπουργός έχει απόλυτη συναίσθηση πως όσα επαγγέλλεται είναι απλώς κούφια λόγια, όσο δεν πληρούται ο όρος της λαϊκής ενεργοποίησης και συμμετοχής.

Με βάση την απογραφή του 2011 και τα αναθεωρημένα δημογραφικά στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ2, το εκλογικό σώμα εκτιμάται σε κατά προσέγγιση 8 εκατ., αντί για 9,9 εκατ. όπως προκύπτει από τους εκλογικούς καταλόγους3.

Κατά συνέπεια, οι πραγματικοί συσχετισμοί των πρόσφατων εκλογικών αναμετρήσεων προσεγγίζονται στον Πίνακα 1.

Πίνακας 1, πίνακας 2 | ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ

Το πρώτο επτάμηνο διακυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝ.ΕΛΛ. όχι μόνο δεν αντέστρεψε την τάση μείωσης της συμμετοχής, αντίθετα στις εκλογές της 20ής Σεπτεμβρίου την οδήγησε σε ιστορικό χαμηλό, ωθώντας σχεδόν 800 χιλ. επιπλέον πολίτες εκτός εκλογικής διαδικασίας και αφήνοντας συνολικά πάνω από το ένα τρίτο της κοινωνίας χωρίς πολιτική αντιπροσώπευση.

Επιπλέον, το σύνολο των ψήφων ΣΥΡΙΖΑ και ΑΝ.ΕΛΛ. αθροιστικά είναι μικρότερο από το σύνολο της αποχής (2,1 εκατ. έναντι 2,4 εκατ.), ενώ η δύναμη των δύο κομμάτων της συγκυβέρνησης μόλις υπερβαίνει το ένα τέταρτο του εκλογικού σώματος (26,4% έναντι 38,9% επί των εγκύρων) (Πίνακας 2).

Η τάση περαιτέρω συρρίκνωσης του εκλογικού σώματος θα ενισχύεται, όσο ενισχύεται η αίσθηση πως τα κέντρα λήψης των αποφάσεων που επηρεάζουν τη χώρα βρίσκονται έξω από αυτήν και η εκάστοτε κυβέρνηση ελάχιστα μπορεί να παρέμβει στο πλαίσιο και το περιεχόμενο της ασκούμενης πολιτικής.

Ετσι, το πέρασμα από τη διαπίστωση πως «δεν υπάρχει Δημοκρατία» στην απόφανση πως «δεν χρειάζεται Δημοκρατία» δεν είναι και τόσο δύσκολο. Απλή σύγκριση της στάσης του ίδιου του Αλ. Τσίπρα, πριν από τις εκλογές του Ιανουαρίου και μετά το δημοψήφισμα του Ιουλίου, μαρτυρά την αντίληψη πως όποιος έχει την εξουσία επιβάλλει την πολιτική του διά αυτής, ενώ όποιος δεν την έχει ζητά Δημοκρατία.

Ασφαλώς το ζήτημα της Δημοκρατίας και της λαϊκής συμμετοχής δεν περιορίζεται στην εκλογική διαδικασία, αλλά οτιδήποτε περισσότερο απαιτεί αναβάθμιση της σχέσης των πολιτών με την πολιτική, κάτι που ο νέος ΣΥΡΙΖΑ δεν μπορεί πλέον να υποσχεθεί.

Η κοινωνική, οικονομική και πολιτική περιθωριοποίηση σχεδόν του ενός τρίτου της ελληνικής κοινωνίας, σε συνδυασμό με την αναπότρεπτη κοινωνική δυσαρέσκεια που θα προξενήσει σε πολύ ευρύτερα στρώματα η προσπάθεια εφαρμογής των μνημονιακών δεσμεύσεων, διαμορφώνουν ένα εκρηκτικό μείγμα άμορφης αμφισβήτησης, το οποίο σε καιρό κρίσης είναι πιθανό να λάβει αντιδραστικά χαρακτηριστικά.

Η προοπτική ενός νέου ολοκληρωτισμού ανοίγεται διάπλατα ως το επόμενο στάδιο, ύστερα από ενδεχόμενη κατάρρευση και της νέας κυβέρνησης, στην περίπτωση που, μετά την αφομοίωση του μνημονιακού μονόδρομου εκ μέρους της, ακολουθήσει την ίδια τύχη που επιφύλαξε ο ελληνικός λαός στις προηγούμενες.

Το ελάχιστο που μπορεί να κάνει άμεσα η παρούσα κυβέρνηση, ως ένδειξη πραγματικού προβληματισμού και ενδιαφέροντος για την αντιμετώπιση της απαξίωσης της πολιτικής και της Δημοκρατίας, αλλά και προκειμένου να αμβλύνει την κατίσχυση της άποψης που λέει πως «όλοι ίδιοι είναι, όλοι ενδιαφέρονται μόνο για την εξουσία», είναι η μόνιμη (με συνταγματικά χαρακτηριστικά) καθιέρωση εκλογικού συστήματος απλής αναλογικής.

Διαφορετικά, το παραπάνω απόσπασμα της ομιλίας του πρωθυπουργού εύλογα μετατρέπεται από αναγνώριση δυσκολίας σε ομολογία παραίτησης από οποιαδήποτε απόπειρα τομής ή ρήξης «με το παλιό και χρεοκοπημένο πολιτικό σύστημα».

1. Ομιλία πρωθυπουργού επί των προγραμματικών δηλώσεων της κυβέρνησης (5/10/2015).
2. Αναθεώρηση 2/4/14: http://www.statistics.gr/portal/page/portal/ESYE/BUCKET/A1602/PressRelea…
3. Ο πληθυσμός της χώρας ανέρχεται σε περίπου 10,8 εκατ., με τα 9,9 εκατ. εξ αυτών να έχουν ελληνική υπηκοότητα. Συνεπώς, οι μόνιμοι κάτοικοι εσωτερικού άνω των 18 ετών, με ελληνική υπηκοότητα (αφαιρώντας περίπου 1,9 εκατ. παιδιά και εφήβους), ανέρχονται σε περίπου 8 εκατ.